PROJEKT NAUKOWO – BADAWCZY “Tradycyjne rzemiosło i przemysł wiejski Karpat Polskich”

W 2016 r. dzięki dofinansowaniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce – Zdroju zrealizowało projekt naukowo – badawczy pt. „Tradycyjne rzemiosło i przemysł wiejski Karpat Polskich”, który uświetnił obchody jubileuszu 80 LECIA MUZEUM.
Celem projektu naukowo – badawczego pt. „Tradycyjne rzemiosło i przemysł wiejski Karpat Polskich” było wsparcie działań Muzeum w zakresie badania i dokumentowania tradycyjnych przejawów kultury oraz popularyzacji materialnego i niematerialnego dziedzictwa kultury. Priorytetem zadania była dokumentacja, promocja i archiwizacja zanikających tradycyjnych rzemiosł karpackich związanych z obróbką drewna (stolarstwo, meblarstwo, kołodziejstwo, bednarstwo, wyrób gontów, zabawkarstwo i lutnictwo), obróbką skóry (kuśnierstwo, rymarstwo, szewstwo), obróbką włókna i tkaniny (tkactwo, krawiectwo, hafciarstwo, koronkarstwo), obróbką gliny (garncarstwo, kaflarstwo), obróbką metalu (kowalstwo, wyrób ozdób metalowych) oraz wiedzy dotyczącej przemysłu wiejskiego w tym przemysłu foluszniczego, tartacznego, młynarskiego, itp. Był to kompleksowy i spójny projekt zakładający zaangażowanie wielu placówek muzealnych i ośrodków badawczych w celu gromadzenia i upowszechniania współczesnej wiedzy o dawnych rzemiosłach południowej Polski. Ponieważ tradycyjna forma rzemiosła uległa nieodwracalnym przekształceniom warz z rozwojem uprzemysłowienia i skokiem gospodarczym jakie miały miejsce w na początku XX w. istotne stało się kompleksowe opracowanie tej tematyki. Również z tej przyczyny, że region ten obfitował w doskonałych rzemieślników i uznane w całej Polsce ośrodki rzemieślnicze – m. in. ośrodek garncarski Rabka i Skomielna Biała, żywiecki ośrodek zabawkarski, orawskie wytwórnie gontów, zakopiańskie rodziny kowalskie, podhalańskie pracownie lutnicze, kuśnierzy i kapeluszników nowotarskich, itp. W czasach poszukiwania własnej tożsamości, budowania świadomości przynależności regionalnej, do małych ojczyzn gromadzenie wiedzy o dawnych rzemiosłach i wytwórcach wiejskich jest szczególnie istotne. Projekt kierowany był do specjalistów, naukowców badaczy tej materii, ale także społeczności lokalnych. Projekt miał charakter ogólnopolski.

1. Konferencja Naukowa . “Tradycyjne rzemiosło i przemysł wiejski Karpat Polskich”.
19 i 20 listopada 2016 r.

Głównym celem projektu była organizacja I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt. „Tradycyjne rzemiosło i przemysł wiejski Karpat Polskich”. Konferencja podzielona była na dwa dni. W pierwszym dniu odbyły się obrady konferencyjne a w drugim zajęcia warsztatowe. Obrady konferencyjne odbyły się w czterech sesjach tematycznych dotyczących: I sesja – teorie badawcze, II sesja -realizacje, III sesja ujecie historyczne, IV sesja – lokalne. W konferencji wzięli udział pracownicy merytoryczni i naukowcy z muzeów z całej Polski, którzy od lat zajmują się dokumentowaniem i archiwizacją wiedzy dotyczącej tradycyjnych rzemiosł.

Łącznie wygłoszono 15 referatów. W sesjach wystąpili:

  1. MAŁGORZATA JASZCZOŁT, Badania rzemieślników w Karpatach Polskich z perspektywy
    Muzeum w Warszawie. Dokumentacje fotograficzno – filmowe oraz rejestracje projektowe rys
    badawczy., Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie.
  2. KATARZYNA PISZCZKIEWICZ, RZEMIOSŁO 2.0., Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli
    w Krakowie.
  3. ANNA DEREDAS, Tradycyjne rzemiosło Karpat oraz przemysł wiejski w spuściznach naukowych
    Anny Kowalskiej Lewickiej oraz Bronisławy Kopczyńskiej Jaworskiej., Ośrodek Dokumentacji
    i Informacji Etnograficznej PTL w Łodzi.
  4. ROBERT ANDRZEJ DUL, Tradycyjne rzemiosła jako element niematerialnego dziedzictwa
    kultury., Fundacja na Rzecz Niematerialnego Dziedzictwa Kultury, Fundacja MUZART.
  5. MAGDALENA KROH, Prezentacja rzemiosła w Sądeckim Parku Etnograficznym., Emerytowany
    kustosz Sądeckiego Parku Etnograficznego.
  6. JOANNA HOLDA, Rzemiosło i drobna wytwórczość w kulturze zachodniej Galicji., Muzeum
    Okręgowe w Nowym Sączu – oddział Sądecki Park Etnograficzny.
  7. WOJCIECH ŚLIWIŃSKI, Nowy projekt prezentacji architektury zabytkowych obiektów
    przemysłu ludowego w Sądeckim Parku Etnograficznym, Emerytowany kustosz Sądeckiego Parku
    Etnograficznego.
  8. BARBARA OLEJARZ, Przemysł naftowy – przemysł wiejski. Zaangażowanie chłopów galicyjskich
    w rozwój górnictwa ropy naftowej na przełomie XIX w. i XX w., Muzeum Przemysłu Naftowego
    i Gazowniczego im. Ignacego Lukasiewicza w Bóbrce -Zdroju.
  9. LUKASZ STACHURSKI, Zróżnicowanie i specjalizacja korporacji rzemieślniczych miasta i jego
    przedmieść na przykładzie Krosna., Muzeum Rzemiosła w Krośnie.
  10. MARCIN KOWALCZYK, Orawskie złoto – płóciennictwo i farbiarstwo na Górnej Orawie.,
    Muzeum – Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Dolnej.
  11. BARBARA ROSIEK, W świecie drewnianych zabawek ludowych. Żywiecki ośrodek
    zabawkarski – dawne wyroby i ich wytwórcy., Muzeum Miejskie w Żywcu.
  12. TOBIASZ ORZEŁ, Budownictwo ludowe kotliny rabczańskiej Źródłem harmonizacji lokalnego
    krajobrazu., Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ.
  13. KATARZYNA CEKLARZ, Dawne i współczesne pamiątki regionalne na Podtatrzu. Zagadnienie
    etnodesignu., Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ.
  14. DOROTA MAJERCZYK, Tradycje rzemieślnicze w rabczańskiej rodzinie Pintscherów w latach
    1955-2016., Stowarzyszenie Miłośników Kultury Ludowej.
  15. MAŁGORZATA WÓJTOWICZ- WIERZBICKA, NATALIA KLĘSK, Wokół projektu „Tradycyjne
    rzemiosło i przemysł wiejski Karpat Polskich”. Perspektywy badawcze., Muzeum im. Władysława
    Orkana w Rabce Zdroju.

W czasie trwania konferencji odbywały się panele dyskusyjne, podczas których zebrani omawiali problematykę przyszłości tradycyjnych rzemiosł a także rolę muzeów w działalności na rzecz zachowania ginących zawodów. Jednocześnie rozpoczęto dyskusję nad wpisem na Listę Niematerialnego Dziedzictwa UNESCO przejawów dawnych i współczesnych rzemiosł tradycyjnych. Muzeum planuje wydanie drukiem materiałów pokonferencyjnych dla udostępnienia wyników sesji naukowych szerszej grupie odbiorców. Konferencję naukową objęli opieką merytoryczną pracownicy Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Rada naukowa konferencji:
prof. dr hab. Jan Święch Dziekan Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego,
prof. dr hab. Zbigniew Libera Kierownik Katedry Kultury Regionów Instytutu Etnologiii
Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego
dr hab. Marcin Brocki Dyrektor Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Komitet organizacyjny:
mgr Małgorzata Wójtowicz

Badania terenowe

W ramach projektu zrealizowano badania terenowe dokumentuj¹ce dzia³alnooeæ warsztatów i pracowni rzemieślniczych, które objęły swym zasięgiem teren występowania grupy etnograficznej Górali Zagórzañskich w tym: Kasinę Wielką, Koninę, Porębę Wielką, Niedźwiedź, Ponice, Chabówkę oraz Rabkę – Zdrój. Założeniem badań terenowych było uchwycenie ostatnich przejawów tradycyjnego rzemiosła tego terenu. Wstępną kwerendę dotyczącą żyjących jeszcze rzemieślników przeprowadziłyśmy podczas współpracy przy projekcie Rabczańskie Mikrohistorie, który gromadzi opowieści wspomnieniowe o dawnej Rabce i jej mieszkańcach a także buduje mapę dawnych zakładów rzemieślniczych i sklepów istniejących już tylko w pamięci najstarszych mieszkańców miasteczka. Wywiady były prowadzone w formie luźnej rozmowy, gdzie prowadzący wywiad pozwala respondentowi na liczne dygresje i swobodne snucie wspomnień. Były to badania nastawione na poznanie indywidualnych historii człowieka – rzemieślnika.
Przeprowadzono 30 wywiadów etnograficznych z mistrzami, czeladnikami oraz rodzinami rzemieślników dzięki czemu pozyskano
materiał badawczy który uzupełnił zasoby Archiwum Etnograficznego naszego Muzeum. Dodatkowo w czasie trwania badań terenowych zostały pozyskane do zbiorów elementy wyposażenia dawnych rabczańskich zakładów rzemieślniczych oraz dokumenty i archiwalia dotyczące działalności czeladników i mistrzów z tego regionu.

Do projektu zostało zaangażowanych 24 twórców i rzemieślników ludowych:

  1. Alojzy Piwowar – kowal, Niedźwiedź
  2. Marianna Karkula – krawcowa, Rabka-Zdrój
  3. Szczepan Bydłoń – szewc, Rabka-Zdrój
  4. Piotr Banik – bednarz, Konina
  5. Piotr Majerczyk – konstruktor instrumentów ludowych, multiintrumentalista, Chabówka
  6. Adam Kościelniak – garncarz, Rabka – Zdrój
  7. Józef Pintscher – stolarz z Rabki-Zdrój
  8. Stanisław Miśkowiec – cholewkarz, Rabka – Zdrój
  9. Józef Napora – kuśnierz, Poręba Wielka,
  10. Stanisław Waksmundzki – rymarz, Ponice,
  11. Eugeniusz Bucki – szewc, Rabka-Zdrój,
  12. Antoni Hoim – rymarz, Ponice,
  13. Władysław Polak – szewc, Rabka – Zdrój,
  14. Marian Kuchta – szewc, Rabka – Zdrój,
  15. Rafał Nowak – krawiec ludowy, Kasina Wielka,
  16. Piotr Bucki – szewc, Rabka – Zdrój,
  17. Zofia Karkula – cholewkarka, Rabka – Zdrój
  18. Franciszek Wójciak – cieśla, Rabka – Zdrój,
  19. Stanisław Habieda – stolarz, Rabka – Zdrój,
  20. Marzena Łacny – gorseciarka, Kasina Wielka
  21. Stefan Pitek – szewc, Rabka – Zdrój
  22. Jan Rapciak, Poręba Wielka
  23. Józef Rapciak, Poręba Wielka
  24. Hubert Rapciak, Poręba Wielka

Zespół regionalny Robcusie i Robcanie z Rabki Zdroju
Kapela Rapciaków z Poręby Wielkiej
Zajęcia warsztatowe:
Hubert Rapciak i Józef Rapciak

3. Film etnograficzny

W ramach projektu został zrealizowany film etnograficzny będący dokumentacją przeprowadzonych badań terenowych. W materiale udało się zamieścić fragmenty rozmów z 12 rzemieślnikami, którzy wspominają naukę zawodu, etapy pracy, archaiczne techniki stosowane niegdyś w procesie produkcji, mistrzów rzemieślniczych oraz innych działających ówcześnie rzemieślników. Tak powstał film pt. „Czego woda nie weźmie i ogień nie spali…, rzecz o dawnych rzemieślnikach”. Dodatkowo z zebranego materiału zrealizowano 12 filmów z poszczególnymi rzemieślnikami.
Filmy zostały wykorzystane jako ilustracja i promocja wystawy “O rabczańskich rzemieślnikach” oraz jako pomoc dydaktyczna do realizowanych przez nasze Muzeum lekcji muzealnych. Niniejszy materiał jest także jedną z form popularyzacji wiedzy o dawnym rzemiośle.

Film został udostępniony bezpłatnie poprzez kanał Youtube:

Autorami projektu i realizatorami badań terenowych są pracownicy Muzeum: Małgorzata Wójtowicz-Wierzbicka i
Natalia Klęsk, realizację wideo wykonało studio Grades: Aleksander Hordziej i Katarzyna Szczęśniak.

Zakończenie badań terenowych promował spot:

4. Wystawa czasowa pt. „O rabczańskich rzemieślnikach”

Kolejnym działaniem było zrealizowanie wystawy czasowej „O rabczańskich rzemieślnikach”, która została otwarta dla zwiedzających 17.11.2016 r. i będzie udostępniana do końca czerwca 2017 r. W ramach przygotowań do wystawy przeprowadzono 18 wywiadów z rzemieślnikami oraz rodzinami przedwojennych mistrzów rzemieślniczych, którzy zgodzili się udostępnić zarówno narzędzia i elementy warsztatów, pamiątki rodzinne oraz fotografie z domowych archiwów. Na podstawie zgromadzonego materiału fotograficznego pozyskanego w trakcie badań terenowych i kwerend jak i korzystając z muzealiów znajdujących się w zbiorach Muzeum im. Władysława Orkana została zrealizowana wystawa czasowa pt. „O rabczańskich rzemieślnikach”. Wystawa miała na celu zaprezentowanie fragmentu dziedzictwa rzemieślniczego regionu co zrealizowano poprzez przedstawienie niemal kompletnych warsztatów rzemieślniczych: stolarski, szewski, krawiecki i cholewkarski.
Pozyskany materiał dokumentacyjny i fotograficzny posłużył do wydania przewodnia po wystawie. Kuratorkami wystawy były: Małgorzata Wójtowicz – Wierzbicka i Natalia Klęsk.
Projekt cieszy się dużym zainteresowaniem. Zaangażował środowisko muzealne i naukowe oraz społeczność lokalną jak również pomógł w nawiązaniu kontaktów między dawnymi i współcześnie działającymi rzemieślnikami..

ngg_shortcode_0_placeholder