Pierwsze Spotkania z kulturą Górali Zagórzańskich już za nami…
Przy zabytkowym kościele pw. Marii Magdaleny gdzie mieści się ekspozycja Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce-Zdroju odbyła się impreza plenerowa promująca kulturę Zagórzan – niewielkiej grupy etnograficznej zamieszkującej podnóża Gorców i częściowo Beskidu Wyspowego. Rabczańskie Muzeum od początków swojej działalności bada, dokumentuje oraz zbiera eksponaty z zagórzańskiego regionu, czyli miejscowości Kasina Wielka, Poręba Wielka, Niedźwiedź, Olszówka, Podobin, Mszana Górna i Dolna, Konina, Lubomierz, Kasinkę Małą oraz Rabę Wyżną. Sobotnia impreza plenerowa miała na celu propagowanie niematerialnego i materialnego dziedzictwa kultury Zagórzan. Spotkania z kulturą Górali Zagórzańskich zrealizowane zostały dzięki dofinansowaniu przez Narodowe Centrum Kultury w ramach priorytetu EtnoPolska 2019.
Wydarzenie rozpoczęły warsztaty plastyczne
dla najmłodszych prowadzone przez pracowników muzeum.
W zabytkowym otoczeniu świątyni uczestnicy warsztatów mieli możliwość poznać
dawne techniki malarstwa na szkle oraz spróbować swoich sił w malowaniu drewnianych ptaszków.
Równolegle odbywały się pokazy rzemieślnicze. Tajniki swego fachu zaprezentowali: Rafał Nowak – najsłynniejszy krawiec ludowy z Kasiny Wielkiej prowadzący pracownię krawiecką „Góralski Szyk”. Od lat z powodzeniem rekonstruuje elementy tradycyjnego strój Zagórzan, m.in. hazukę, portki góralskie, serdak itp. Pokaz zdobienia serdaka poprowadził Józef Napora kuśnierz z Poręby Wielkiej który w przeszłości zajmował się także rekonstrukcją białych zagórzańskich serdaków dla zespołów folklorystycznych, wypartych na tym terenie przez brązowe serdaki podhalańskie. Pokaz techniki zdobniczych zagórzańskich gorsetów przeprowadziła Maria Łabuz znana z misternie wyszywanych gorsetów. Od lat ubiera członkinie zespołów i kół gospodyń. Ostatni z pokazów przeprowadził Stanisław Kościelniak z Olszówki – znany twórca ludowy i muzykant. Przybliżył tajniki wyrobu gwiazdy kolędniczej według wzoru stosowanego w Olszówce.
Goście I Spotkań z kulturą Górali Zagórzańskich mieli możliwość obejrzenia filmu dokumentalnego zrealizowanego w ramach projektu Tradycyjne rzemiosło i przemysł wiejski Karpat Polskich. pt. „Czego woda nie weźmie i ogień nie spali – rzecz o dawnych rzemieślnikach”. Film powstał na kanwie badań terenowych przeprowadzonych przez pracowników Muzeum i prezentuje sylwetki rzemieślników działających jeszcze obecnie na terenie statutowej działalności placówki. Podczas projekcji obecni byli dwaj spośród rzemieślników uwiecznionych na filmie: Rafał Nowak i Józef Napora. Po emisji publiczność nagrodziła ich gromkimi brawami.
Następnie zgromadzeni widzowie zostali oprowadzeni po ekspozycji muzealnej mieszczącej się w przyziemiu wieży kościoła, na której zaprezentowane zostały eksponaty z terenu Zagórzańskiego oraz najbliższych okolic Rabki. W czterech salach obejrzeć można wystawy tematyczne: garncarstwo ośrodka rabczańskiego, rzemiosło i pasterstwo gorczańskie, sztuka ludowa, sala wystaw czasowych mieszcząca wystawę rzeźb Kazimierza Kwatyry.
Kolejnym punktem programu były wykłady. Pierwszy z nich wygłosiła dr Dorota Majerczyk etnomuzykolog, etnolog, badacz kultury Zagórzan. W bogato ilustrowanej prezentacji przybliżyła widzom zagadnienie tradycyjnego zagórzańskiego stroju kobiet i mężczyzn, a także dziecięce codzienne odzienia.
Drugi z wykładów wygłosił Wojciech Śliwiński emerytowany pracownik Muzeum Sądeckiego Parku Etnograficznego w Nowym Sączu, który zaprezentował wyniki wieloletnich inwentaryzacji budownictwa pasterskiego w Gorcach. Rezultaty jego pracy zostały wydane przez Sądecką Oficynę Wydawniczą w publikacji: „Szałasy w Gorcach – czyli krajobrazy utracone”.
Na zakończenie dnia odbyły się koncerty zespołów folklorystycznych, na scenie Związku Podhalan na targowicy, zagrali Młodzieżowy Gminny Zespół Regionalny z Niedźwiedzia, Dolina Mszanki z Mszany Górnej oraz Kasinianie-Zagórzanie. Zespoły te dotąd nie miały możliwości występowania w Rabce, stało się to możliwe dzięki realizacji tego projektu. W wydarzeniu uczestniczyli byli m. in. 
burmistrz Rabki-Zdroju Leszek Świder, przewodniczący Rady Miasta Rabki Zdroju Michał Skowron, zastępca wójta Gminy Mszana Dolna Katarzyna Szybiak, sołtys Kasiny Wielkiej Adam Wrzecionek oraz Prezes Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oddział Mszana Dolna Teofila Latoś.
Przez cały dzień o gości dbały członkinie Koła Gospodyń Wiejskich „Zagórzanki” z Kasiny Wielkiej, które przygotowały całodniową degustację. Na stole królowały wędzone serki, ogórki małosolne, swojski chleb ze smalcem, kulinarne dziedzictwo regionu reprezentowała tradycyjna sapka – jest rodzaj kluski prażonej z mąki razowej okraszonej skwarkami, oraz swojskiego bigos oraz wypieki.
Równolegle wokół starego kościółka odbywał się kiermasz ok. 25 twórców ludowych i rękodzielników. Region zagórzański reprezentowali twórcy zrzeszeni w stowarzyszeniu „Zagórzańscy Pasjonaci”.
Planuje się, że impreza będzie miała charakter cykliczny.
Organizatorzy dziękują osobom, które czynnie włączyły się w organizację imprezy między innymi Magdalenie Polańskiej z Urzędu Gminy Mszana Dolna, twórcom i rękodzielnikom, zespołom.
Tekst: Małgorzata Wójtowicz Wierzbicka
fot. Piotr Kuczaj, Natalia Klęsk, Aleksandra Traczyk
Dyrektor i Pracownicy Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce-Zdroju pragną życzyć na nadchodzące Święta Bożego Narodzenia spokoju i miłości, a także wszelkiej pomyślności w Nowym Roku.
Ponadto pragniemy serdecznie zaprosić na wystawę pt. “Szopki”, prezentującą bogactwo tradycji kolędniczych regionu.Oś wystawy stanowi kolekcja szopek kukiełkowych pozyskanych do zbiorów po konkursach na tradycyjne szopki kukiełkowe zorganizowanych przez nasze Muzeum w 1967 r. i 1981 r. Boże Narodzenie stanowiło ważny element zimowego cyklu obrzędowego. Uroczystościom kościelnym, odbywającym się w tym okresie, towarzyszyły ludowe zwyczaje i praktyki obrzędowe mające na celu zapewnienie urodzaju, i dobrobytu mieszkańcom dawnej wsi. Jednym z nich była kolęda z szopką, czyli widowisko kolędnicze prezentujące ludową wizję betlejemskiej szopki. Nie znamy dokładnej daty, kiedy tak naprawdę kukiełkowa szopka znalazła się po raz pierwszy na wiejskiej drodze, ale z pewnością było to dla mieszkańców ówczesnej wsi pierwsze spotkanie z małymi formami teatralnymi. Osią widowiska jest scena narodzenia i adoracji Jezusa oraz ludowa interpretacja ostatnich chwil z życia okrutnego króla Heroda, po którego przychodzi sama śmierć i diabeł. Widowisko urozmaicały zwykle barwne, wierszowane dialogi postaci, wymawiane gwarą. Prezentowano także liczne scenki obyczajowe, satyryczne, niejednokrotnie odwołujące się do ważnych wydarzeń w życiu społeczności wiejskiej. Obok postaci biblijnych i zastępów aniołów pojawiają się zwierzęta oraz liczne postaci dawnej wiejskiej codzienności, m. in. pasterze, góral i góralka, szewc, piekarz, krawiec, cyrulik itp.Wystawa będzie czynna do marca 2020 r. w godzinach otwarcia Muzeum.
Głównym celem realizacji zadania „Spotkanie z kulturą Górali Zagórzańskich” była promocja materialnego i niematerialnego dziedzictwa kultury Górali Zagórzańskich: strojów, obrzędowości dorocznej i zwyczajów, sztuki ludowej i rzemiosła, budownictwa, folkloru, tradycyjnych potraw. Cel ten został zrealizowany poprzez organizację wydarzenia: imprezy plenerowej pt. „Spotkanie z kulturą Górali Zagórzańskich”, która odbyła się w dn. 24.08.2019 r. W tym dniu uczestnicy mogli wziąć udział w warsztatach plastycznych dla dzieci dot. malarstwa na szkle oraz malowania zabawki drewnianej, które odbywały się równolegle podczas trwania imprezy plenerowej w otoczeniu kościółka. Ponad to odbyły się warsztaty pokazowe prowadzone przez lokalnych rzemieślników (krawiec ludowy, gorseciarka, kuśnierz i wytwórca gwiazdy kolędniczej) przybliżające tradycyjne techniki i tajniki rzemiosła. Dzięki organizacji warsztatów możliwa stała się promocja zanikających, rzemieślniczych tradycji regionu oraz bezpośredni międzypokoleniowy przekaz wiedzy. Uczestnicy biorący udział w pokazach mieli możliwość kontaktu z unikatowymi przejawami niematerialnej kultury regionu. Dodatkowo przekaz wiedzy dotyczącej materialnego dziedzictwa kultury miał miejsce dzięki zorganizowaniu pokazu filmu o rzemieślnikach i wykładów etnograficznych dotyczących tradycyjnego stroju i budownictwa pasterskiego. Ponadto realizacja zadania umożliwiła zaangażowanie lokalnych rękodzielników i twórców ludowych poprzez zorganizowanie podczas trwania imprezy kiermaszu regionalnego a także upowszechniła wiedzę dotyczącą dawnych tradycji kulinarnych regionu dzięki zaangażowaniu Koła Gospodyń Wiejskich, które przygotowały degustację. Promocja folklory tego regionu stała się możliwa dzięki występom na scenie trzech zespołów folklorystycznych, które zaprezentowały rodzimy repertuar pieśni i tańców.
W ramach imprezy plenerowej możliwe stało się zaprezentowanie kultury lokalnej szerokiej grupie odbiorców, rezultatem będzie utrwalanie świadomości własnej tożsamości kulturowej. Na terenie występowania tej grupy etnograficznej nasze Muzeum jest jedyną placówką, która zajmuje się badaniem i dokumentowaniem kultury tradycyjnej Górali Zagórzańskich. Rezultatem realizacji zadania jest i będzie w dłuższej perspektywie promocja niematerialnego dziedzictwa kultury Górali Zagórzańskich. Głównym rezultatem realizacji zadania była integracja i budowanie tożsamości społeczności lokalnej. Ponadto rezultatem realizacji zadania jest wzmocnienie statutowej działalności Muzeum w zakresie upowszechniania wiedzy o kulturze grupy etnograficznej Górali Zagórzańskich.W ramach zadania Muzeum zorganizowało imprezę plenerową pt. „Spotkanie z kulturą Górali Zagórzańskich 24.08.2019 r., podczas której odbyły się: – warsztaty plastyczne dla najmłodszych, łączących wiedzę teoretyczną z zajęciami praktycznymi, które w atrakcyjny sposób pozwoliły zapoznać się z kulturą tradycyjną regionu (malarstwo na szkle, zabawkarstwo) prowadzone przez edukatorów Iwonę Ciesielską oraz Aleksandrę Traczyk
